(39) وَ الْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّي عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ

و براي ماه منزلگاههائي قرار داديم (و به هنگامي كه اين منازل را طي كرد) سرانجام به صورت شاخه كهنه (قوسي شكل و زرد رنگ) خرما در مي ‏آيد.

منظور از (منازل) همان منزلگاههاى بيست و هشتگانه اى است كه ماه قبل از محاق [ م َ / م ِ/ م ُ ] (آخرماه که قمر در آن پنهان باشد) و تاريكى مطلق طى مى كند، زيرا هنگامى كه ماه، سى روز تمام باشد تا شب بيست و هشتم در آسمان قابل رؤيت است، ولى در اين شب بيست و هشتم به صورت هلال بسيار باريك زرد رنگ و كم نور و كم فروغ در مى آيد، و در دو شب باقيمانده قابل رؤيت نيست كه آنرا (محاق) مى نامند البته در ماههائى كه بيست و نه روز است تا شب بيست و هفتم معمولا ماه در آسمان ديده مى شود، و دو شب باقيمانده محاق است.

ماه فلک خود را در مدت ۲۷ روز و ۷ ساعت و ۴۳ دقیقه می پیماید، و این دوره را دورهٔ نجومی ماه یا ماه نجومی یا ماه دوری می نامند، یعنی پس از تمام شدن آن ماه در ۲۷ یا ۲۸مین شب به همان ستاره ای می‌رسد که حرکتش از آنجا آغاز شده بود.[۲] از اینرو در ستاره شناسی هندی ۲۷ منزل و در ستاره‌شناسی چینی و عربی و اسلامی ۲۸ منزل قمر وجود دارد... در نجوم اسلامی مانند نجوم چینی، دائرةالبروج به بیست و هشت قسمت تقسیم شده و هر منزل دوازده درجه و شش هفتم درجه می‌باشد و در هر برج دو منزل و ثلث قرار می‌گیرد.[۳]

اين منزلگاهها كاملا دقيق و حساب شده است، به طورى كه منجمان از صدها سال قبل مى توانند طبق محاسبات دقيقى كه دارند آن را پيش بينى كنند!

اين نظام عجيب به زندگى انسانها نظم مى بخشد، و يك تقويم طبيعى آسمانى است كه با سواد و بيسواد توانائى خواندن آن را دارد، بطورى كه اگر انسان كمى دقت و ممارست در وضع ماه در شبهاى مختلف كند مى تواند با نگاه كردن وضع آن دقيقا و يا تقريبا بداند آن شب كدام شب از ماه است ..

زيرا در آغاز ماه, نوكهاى هلال رو به طرف بالا است، و تدريجا بر حجم ماه افزوده مى شود تا هفتم كه نيمى از دايره كامل ماه آشكار مى شود و باز بر آن افزوده مى شود تا چهاردهم كه به صورت بدر كامل در مى آيد.

از آن به بعد از سمت پائين ماه كم مى شود تا بيست و يكم كه باز به صورت نيم دايره در مى آيد، همچنين از آن كاسته مى شود تا شب بيست و هشتم كه به صورت هلال ضعيف كمرنگى در مى آيد كه نوكهاى آن رو به طرف پائين است .…

https://www.facebook.com/100050452631357/posts/2983113208468703/

(عُرْجُون) به طورى كه غالب مفسران و ارباب لغت گفته اند آن قسمت از خوشه خرماست كه به درخت اتصال دارد، توضيح اينكه : خرما به صورت خوشه بر درخت ظاهر مى شود، پايه اين خوشه به صورت چوب قوسى شكل زرد رنگى است كه به درخت متصل است و نوك آن مانند جارو است ، و دانه هاى خرما همچون دانه هاى انگور به نخهاى آن متصلند، هنگامى كه خوشه نخل را مى برند آن پايه قوسى شكل بر درخت باقى مى ماند كه وقتى مى خشكد و پژمرده مى شود كاملا به هلال قبل از محاق مى ماند زيرا همانگونه كه هلال آخر ماه كه در جانب مشرق آسمان نزديك صبحگاهان ظاهر مى شود خميده و پژمرده و زرد رنگ و نوكهاى آن رو به پائين است ، (عرجون قديم) نيز همين گونه است.

link

در حقيقت اين شباهت در جهات مختلف ظاهر مى شود:

از نظر هلالى بودن چوب خوشه خرما، از نظر زرد رنگ بودن، از نظر پژمردگى، از نظر تمايل نوك قوس آن به طرف پائين، ….

و توصيف آن به (قديم) اشاره به كهنگى آن است زيرا هر قدر اين شاخه ها كهنه تر مى شود باريكتر و پژمرده تر و زرد رنگتر مى شود و شباهت بيشترى به هلال آخر ماه پيدا مى كند…

كلمه (منازل) جمع (منزل) است كه اسم مكان از نزول، و به معناى محل پياده شدن و منزل كردن است، و ظاهرا مراد از (منازل) نقاط بيست و هشت گانه اى است كه ماه تقريبا در مدت بيست و هشت شبانه روز طى مى كند.

و كلمه (عُرْجُون) به معناى ساقه شاخه خرماست، البته از نقطه اى كه از درخت بيرون مى آيد، تا نقطه اى كه برگها از آن منشعب مى شود. اين قسمت از شاخه را (عرجون) مى گويند، كه (به خاطر سنگينى برگها معمولا) خميده مى شود، و معلوم است كه اگر چند ساله شود خميدگى اش بيشتر مى گردد، و اين قسمت, چوبى زرد رنگ، و چون هلال قوسى است و لذا در اين آيه هلال را به اين چوب كه چند ساله شده باشد تشبيه كرده. و (قديم) به معنى عتيق است.

پس آيه شريفه از آيت قمر، تنها احوالى را كه نسبت به مردم زمين به خود مى گيرد بيان كرده، نه احوال خود قمر را و نه احوال آن را نسبت به خورشيد.

و از اين جا است كه مى توان گفت: بعيد نيست مراد از (تجرى) در جمله (و الشمس تجرى لمستقر لها) اشاره باشد به احوالى كه خورشيد نسبت به ما دارد، و حس ما از ظاهر اين كره احساس مى كند، و آن عبارت است: از حركت روزانه و فصلى و ساليانه اش.

... آفتاب از شرق طلوع مي‌كند به غرب و «قمر» از غرب طلوع مي‌كند به شرق; شما مي‌بينيد اول ماه, ماه در كرانه غرب به صورت هلالي پيداست، اين 360 درجه را آن در ظرف 29 روز يا 30 روز طي مي‌كند، شب و روز دوازده الي سيزده درجه اين مدار را طي مي‌كنند. در شب اول ماه به صورت هلال در كرانه غرب است، شما مي‌بينيد هفتم ماه تقريباً 45 درجه را طي كرده يا قدري بيشتر, در چهارده ماه همين ماه را در اول شب در وسط آسمان مي‌بينيد, در 28 ماه همين ماه را در كرانه شرق مي‌بينيد، اين سير از غرب به شرق است كه اين دارد؛ يعني هر شب … از طرف مغرب به طرف مشرق حركت مي‌كند; لذا شب چهاردهم در اول شب شما ماه را در وسط آسمان مي‌بينيد …. فرمود ما اين كار را كرديم براي اينكه نظم شما, حساب شما, كتاب شما مشخص شود (تقویم طبیعی).

﴿وَ الْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّي عَادَ كَالْعُرْجُونِ الْقَدِيمِ﴾؛ اوّل آن مثل «عُرجون» بود، آخر آن هم مثل «عرجون» است؛ «عرجون» شاخه درخت خرماست كه اگر چند ماهي از آن بگذرد به صورت كماني پيدا مي‌شود … «قديم»؛ يعني خوشه‌اي كه چند ماه از آن گذشته يا نزديك يك سال از آن گذشته است.